Poëzie-Leestafel

...

  • Vergroot lettergrootte
  • Standaard lettergrootte
  • Verklein lettergrootte
Charles Baudelaire


Recensie over de bundel

Zwarte Venus
Vijftig gedichten uit Les Fleurs
du mal
vertaald en bijeengebracht door Paul Claes
.

Charles Baudelaire


recensie: Karel Wasch




Er zijn weinig bundels gedichten, die zoveel stof hebben laten opwaaien als Les Fleurs du mal van de grote Franse poëet Charles Baudelaire (1821-1867). Op 22-jarige leeftijd begon Baudelaire eraan te werken en het duurde nog tot 1857 voordat de eerste uitgave verscheen. Zijn bloemen van het kwaad wasemden schoonheid en verderf uit. Voor zijn Zwarte Venus, de mulattin Jeanne Duval, trok de dichter alle erotische registers open. De gedichten voor haar zijn onderdeel van Les Fleurs... Thema's als prostitutie, sadisme, fetisjisme en lesbische seksualiteit, die ruimschoots aanwezig zijn in de rest van de bundel, schokten de goegemeente.
De uitgave van de honderdzesentwintig gedichten leidde na enige tijd tot vervolging van de auteur en de uitgever. De goede zeden zouden zijn geschonden. De rechter verbood zelfs zes van de gedichten en het zou nog bijna honderd jaar duren, voordat de ban in 1949 werd opgeheven. In de jaren '60 was Baudelaire even hot, Menno Wigman verzorgde een (korte-) vertaling van wat verzen uit Les Fleurs....


Baudelaire koos als thema voor deze bundeling de nederlaag van de mens tegenover de tijd. Spleen, oftewel zwaarmoedigheid, is een tweede thema, maar ook de perfectie als middel om verplichtingen uit te wissen. Omdat de mens zelf in zijn streven al aan de hoogste moraliteit voldoet. De poetica van Baudelaire, zoals Claes, die aan ons voorschotelt is zeer interessant. De Dichtkunst - volgens Baudelaire - staat niet los van andere kunsten. Rijm en ritme staan in verbinding met de muziek. De zinsbouw van een vers is te vergelijken met de vlakverdeling in de schilderkunst. De betekenis van een vers moet veeleer uitgespaard worden dan benoemd. Hierdoor zijn er raakvlakken met het Symbolisme in de literatuur. Sommige critici beschouwen Baudelaire zelfs als de grondlegger van deze stroming. Het middel om het subjectieve en het objectieve te verbinden is volgens Baudelaire: De vergelijking. In Les Fleurs du mal komt het woord comme (zoals) dan ook maar liefst 349 keer voor.


Toch bleef Baudelaire een kind van de Romantiek. Nostalgie, schoonheid, ideaal en doodsangst wisselen elkaar doorlopend af. 'Een kunstenaar zoekt niet naar waarheid of goedheid, maar naar schoonheid als ideale vorm!' zei hij eens tegen een vriend. En juist dat ideaal bracht hem in moeilijkheden, want deze schoonheid vond Baudelaire zowel in een bordeel als in de natuur. En dat was in zijn tijd bepaald niet geaccepteerd.

Paul Claes, vertaler, essayist en schrijver selecteerde 50 verzen voor ons.


L’HOMME ET LA MER

Homme libre, toujours tu chériras la mer!
La mer est ton miroir; tu contemples ton âme
Dans le déroulement infini de sa lame,
Et ton esprit n’est pas un gouffre moins amer.

Tu te plais à plonger au sein de ton image;
Tu l’embrasses des yeux et des bras, et ton coeur
Se distrait quelquefois de sa propre rumeur
Au bruit de cette plainte indomptable et sauvage.

Vous êtes tous les deux ténébreux et discrets:
Homme, nul n’a sondé le fond de tes abîmes;
O mer, nul ne connaît tes richesses intimes,
Tant vous êtes jaloux de garder vos secrets!

Et cependant voilà des siècles innombrables
Que vous vous combattez sans pitié ni remord,
Tellement vous aimez le carnage et la mort,
O lutteurs éternels, ô frères implacables!


MENS EN ZEE

U, vrije mens, vereert de zee het allermeest.
Zij is uw spiegelbeeld: u kunt uw ziel ontwaren
In het oneindig deinen van haar zilte baren,
Al even bitter als de afgrond van uw geest.

U duikt diep in uw evenbeeld vol zelfbehagen;
Uw oog en arm omvademen het, en uw hart
Vergeet soms het gejammer van zijn eigen smart
In het geluid van haar ontembaar woeste klagen.

Steeds zult u beiden even duister en gesloten zijn:
Mens, niemand kan de diepten van uw geest doorgronden;
Zee, niemand heeft de schatten in uw schoot gevonden,
Zo angstvallig bewaart u beiden uw geheim.

En desondanks gaat sedert onheuglijke tijden
Uw tweekamp ongenadig en verbeten voort,
Zozeer bent u verknocht aan slachting en aan moord,
Die onverbiddelijk als broers elkaar bestrijden.


Een typisch Baudelaire- gedicht! De mens die de onbedwingbare zee aanbidt. Het evenbeeld in de tweede strofe is het stormachtige, de woestheid, die de menselijke ziel en de zee allebei kunnen beheersen. En in de derde strofe kan niemand de diepten van uw geest doorgronden. Daar is de zee plotseling een wezen geworden met een geest, een typisch romantisch beeld. De zee 'geeft en neemt,' in de laatste strofe, kan daar dus niet mee stoppen. De mens moordt en slacht in onvermijdelijke onverbiddelijkheid. Hier duikt de zwaarmoedigheid weer op zoals in veel gedichten van Baudelaire.

JE TE DONNE CES VERS...


Je te donne ces vers afin que si mon nom
Aborde heureusement aux époques lointaines,
Et fait rêver un soir les cervelles humaines,
Vaisseau favorisé par un grand aquilon,

Ta mémoire, pareille aux fables incertaines,
Fatigue le lecteur ainsi qu'un tympanon,
Et par un fraternel et mystique chaînon
Reste comme pendue à mes rimes hautaines ;

Etre maudit à qui, de l'abîme profond
Jusqu'au plus haut du ciel, rien, hors moi, ne répond !
- O toi qui, comme une ombre à la trace éphémère,

Foules d'un pied léger et d'un regard serein
Les stupides mortels qui t'ont jugée amère,
Statue aux yeux de jais, grand ange au front d'airain !


IK WIJD JE DIT GEDICHT...

Ik wijd je dit gedicht, zodat, als ooit mijn naam
Voorspoedig in een verre tijd aan land zal komen,
Groots voortgedreven als een schip door een orkaan,
En op een avond stervelingen zal doen dromen,

Jouw aandenken zo fabelachtig als fantomen
De lezer afmat als een monotoon timpaan
En, in mijn laaghartige verzen opgenomen,
Door een geheime broederband blijft voortbestaan,

Verdoemde vrouw, jij die vanaf de hellegrond
Tot aan de hemeltrans slechts mij als toevlucht vond:
-O jij die, als een schim onmiddellijk verzwonden,

Met lichte voet en onbewogen blik trapt op
De dwaze stervelingen die je wrang bevonden,
Standbeeld met gitzwart oog, engel met bronzen kop.


Dit gedicht is een liefdesgedicht voor Jeanne Duval, een mooie vrouw die in het leven van Baudelaire een belangrijke rol zou spelen. Charles en Jeanne begonnen een stormachtige, levenslang durende relatie die de inspiratie zou vormen voor talloze gedichten, waarvan Le Serpent qui danse en Parfum exotique de bekendste zijn. Ze was actrice in een klein theatertje en Baudelaire beschouwde haar als een femme fatale, een godin en een demon tegelijk. Extra pikant was het feit dat Jeanne mulattin was. (Een mulat of mulattin is een persoon geboren uit een blanke vader en een zwarte moeder of omgekeerd). De meeste Fransen accepteerden wel verhoudingen tussen blanken en anders gekleurden in de koloniën, maar niet in het thuisland Frankrijk. Daar moesten donkere vrouwen prostituee worden of dienstmeisje. Baudelaire trok zich er niets van aan.


In dit gedicht belooft hij zijn geliefde een standbeeld. De timpaan is hier een tamboerijn en deze blijft als een hart kloppen door het gehele vers. Zo zou ook de liefde voor Jeanne blijven doorgaan, ondanks de kritiek van de buitenwereld op deze liaison. Baudelaire zou ook een mooie tekening van Jeanne maken, die zich  nu in de collectie van het Louvre bevindt.


Paul Claes heeft een niet geringe prestatie geleverd, door een gedeelte van de verzen uit Les Fleurs... fraai te vertalen, te voorzien van verduidelijkende aantekeningen en een fraai voorwoord. Hij ontving in 1996 voor vertalingen de Martinus Nijhoffprijs.


ISBN 9789025303952 | Paperback | 176 pagina's | Uitgeverij Athenaeum | juni 2016

Karel Wasch, 30 augustus 2016

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

 


Zoeken

Recensies